KAZAKİSTAN OLAYLARININ DUMANI TÜTERKEN…

Kazakistan’da meydana gelen son olaylar, hafızada henüz közleşmediğinden ve olayların perde arkası hala netleşmediğinden New York Times’da Valerie Hopkins’in ülkenin resmi başkenti Nur-Sultan’dan yazdığı yazı dikkat çekiciydi.

Yazı, Kazakistan’daki olaylar için “neden” sorusunu yanıtlayabilirdi belki.

Kazakistan’da gaz fiyatlarına çok yüksek zam -litre başına 50 Tenge- yapılınca 2 Ocak’ta protestolar başlamış, olaylar büyümüş, şiddet ve vandalizmin de görüldüğü olaylar Rus askerlerinin de davet edilmesiyle sert biçimde bastırılmış, o arada emekliye ayrılan Nur Sultan Nazarbayev ortadan kaybolmuş, Başbakan istifa etmişti. Nur Sultan Nazarbayev daha sonra bir yerlerden yayımladığı video mesajla halefi Kasım Cömert Tokayev’in otoritesini teyit etmiş, Kazakistan’ın yönetici seçkinleri arasında herhangi bir anlaşmazlık olmadığını söylemişti. Kazak yönetici elitleri, olayların organize ve dış kaynaklı olduğunu öne sürmüştü.

Nur Sultan Nazarbayev’in bir yerlerden yayımladığı, “emekliliğin tadını çıkarıyorum” dediği video mesajdan bir kare.

New York Times’daki “Kazakistan’ın Uzun Süreli Lideri Gitti ama Görünen O ki Kendisi Her Yerde” başlıklı yazıda olaylardan sonra ortadan kaybolan Nur Sultan Nazarbayev’in gölgesinin ülkenin üzerinde olduğu anlatılıyor.

Adı Astana’dan Nur-Sultan’a dönüştürülen resmi başkentteki Çelik Kule’nin tepesinde Nur Sultan Nazarbayev’in altından el izi yer alıyor.

Sonra yazıda bir tespitte bir kelime dikkat çekiyor; Kleptokrasi… Valerie Hopkins’e göre, Kazakistan’daki rejim kleptokrasiye benziyor. Kleptokrasi; yani bir ülkede yönetimi ele geçiren ailenin ya da siyasal veya dini grubun o ülkenin kaynaklarını sistemli olarak soyması. Sert, kısa bir tanımı da var; “Hırsızlar Rejimi”…

Amerikalı ressam Elihu Vedder’in “Yozlaşmış Yasama” adlı tablosundaki bu detay kleptokrasinin en önemli sembollerinden biri olarak kabul ediliyor.

Yazar, “Kazakistan kleptokratları”ndan söz ederken Chatham House adlı kuruluşun raporundan sözetmiş. İşte o satırdan hareketle bu yazıyı yazdıran araştırma başladı.

CHATHAM HOUSE’IN “HIRSIZLAR REJİMLERİ” RAPORU

Bir çeşit bağımsız düşünce kuruluşu olan Chatham House, Birleşik Krallık’ta Kraliyet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nün yaygın kullanılan adı. 7 kişilik bir araştırmacı ekibinin hazırladığı rapor 21 Aralık’ta yayımlanmış. Başlığı şöyle: “Birleşik Krallık’ın Kleptokrasi Problemi Eski Sovyet Elitleri Hukukun Üstünlüğünü Nasıl Zayıflatıyor”

Chatham House’ın Kleptokrasi Raporu’nun kapağı.

Rapor, Kazakistan’ın, Azerbaycan’ın, Kırgızistan’ın, Türkmenistan’ın, Özbekistan’ın ve Rusya’nın altın vizeli yönetici seçkinlerinin Birleşik Krallık’ta özellikle de Londra’daki mülk zenginliğini derlemiş. Ayrıntılı bir liste ortaya çıkarılmış. Listelenmiş, parasal olarak erişilmesi zor 99 mülkün büyük bölümü Nazarbayev ailesinin üyelerine veya ailenin yakınındaki zatlara(34 mülk. İkinci sırada Azerbaycanlı Aliev ailesi ve yakınları geliyor. 25 mülk) ait. Mesela Nazarbayev’in en büyük kızı Dariga Nazarbayeva’nın ve oğlunun Londra mülklerinin toplam değeri 200 milyon $ tutuyor. Nazarbayev ailesi ve yakınlarının Londra mülklerinin toplam değeri ise 733 milyon $…

Catham House raporunda Nazarbayev ailesinin Londra’daki mülklerinin listesinin bulunduğu sayfalardan biri.

NAZARBAYEV AİLESİ MUSLUKLARIN BAŞINDA

Kleptokrasi benzetmesine dayanak olarak Nazarbayev ailesinin Kazakistan’daki durumlarından söz etmek gerekirse; Forbes Dergisi’ne göre, Nur Sultan Nazarbayev’in diğer kızı Dinara ve damadı Timur Kulibayev’in (Londra mülklerinin toplam değeri 130 milyon $) karı koca toplam servetleri 6 milyar $ tutuyor. En küçük kız Aliya ise ülkenin tekel geri dönüşüm şirketi Operator ROP’un sahibi. Şirketin değeri yaklaşık 2 milyar $ olarak hesaplanmış. Ve şirket, protesto olaylarının hemen ardından Devlet Başkanı Tokayev tarafından yolsuzluk suçlamasıyla kapatılmış. Nazarbayev ailesi, Gayri Safi Yurt İçi Hasılası 179 milyar Dolar’ı bulan olan Kazakistan’da bankacılık ve yer altı kaynakları endüstrisini kontrol ediyor. Tarım ürünlerini saymazsak Kazakistan’ın en büyük ekonomik değerleri zaten bunlar. 19 milyonluk nüfusa sahip Kazakistan’da 162 kişi ülke gelirinin yüzde 55’ini elde ediyor.

İşte böylece kleptokrasi kelimesinin peşine düşülmesiyle Kazakistan’da olaylar neden çıktı sorusunun yanıtlarından birine ışık tutulmuş oluyor.