Siverek Bazalt Sütunlarının Yaşı 10 Milyon Yıl

Şanlıurfa Siverek Kahta arasındaki yol yapımı esnasında Siverek Kahta yolunun 31-32 . kilometreleri çevresinde bazalt sütunları bulundu. Söz konusu bazalt sütunları ile ilgili değişik mecralarda değişik haberler çıktı. Bunun üzerine biz de bu bazalt sütunlarını konunun uzmanı Harran Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fiziki Coğrafya Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç.Drç Ahmet Serdar Aytaç ‘a sorduk. 

Doçent Dr. Ahmet Serdar Aytaç, bu sütun bazaltlarını uzun zamandır bildiklerini, hatta 4 yıl önce Şanlıurfa Valiliği tarafından başlatılan Şanlıurfa Jeopark Projesi kapsamında bu alanı jeosit olarak tanımladıklarını (Siverek İskelesi Bazalt Sürunları (Mezra Köyü) ve bu şekilde koruma altına almayı hedeflediklerini,  ancak Jeopark projesinin diğer paydaş olan Büyük Şehir Belediyesi tarafından desteklenmediği için gerçekleştirilemediğini belirtti. 

Türkiye’de  başta Kula Salihli Jeoparkı olmak üzere, Sinop Boyabat, Kızılcahamam Güvem, Bartın Güzelcehisar, Afyon, Bolu, İstanbul çevresinde benzeri oluşumların olduğunu belirten Aytaç; Bazalt sütunlarının Urfa ve bölgemizde turizmin gelişmesi açısından önemli olduğunu ifade etti.  

Doç.Dr. Aytaç, ellerinde  radyometrik yöntemlerle yapılmış yaş analizlerinin olduğunu ve bu analizlere göre o bölgedeki bazaltların yaşının 10 Milyon olduğunu ifade etti.  Doç.Dr. Aytaç, burada aynı zamanda Asya Kıtasında şuna ana kadar yaşı saptanmış en yaşlı akarsu taraçalarının da olduğunu belirterek buranın  bölgemizin jeolojik jeomorfolojik tarihinin önemli bir delili olduğunu ve mutlaka koruma altına alınması gerektiğini belirtti. 

Bulunan bazaltlar ile ilgili olarak basın kuruluşlarında maalesef çok ciddi bilgi kirliliği olduğunu bu bazaltların neredeyse dünyanın oluşumuyla aynıymış gibi abartılarak lanse edildiğini ya da dünyadaki 5 yerden biri şeklide ifadelerin doğruyu yansıtmadığını belirtti. 

Aşağıda bu bazalt sütunları ve oluşumları ile ilgli detaylı ve bilimsel bilgilere yer verildi.  

Bazalt Sütunları Nasıl Oluşur? 

Yer kabuğundaki kırıklardan (faylardan) yeryüzüne çıkan mağmanın başlangıçtaki sıcaklığı oldukça yüksek olduğu için akışa geçer ve arazi yapısının uygun olduğu bölgelerde birikerek değişik kalınlıklarda lav örtüleri oluşturur ve soğumaya başlar. Bu lavlar alttan ve üstten soğurken % 5-10 oranında hacim kaybeder ve böylece sütunları oluşturan ilk çatlaklar oluşur (şekil 1). Bu çatlaklar, soğumaya bağlı olarak lavın kristallenmesi esnasında zamanla büyürler. Soğumanın lav kütlesinde alttan üste veya üstten alta doğru olması veya soğumaya suların katkıda bulunma durumu, oluşan sütunların şeklini ve biçimini etkiler. Soğumanın lav kütlesinintabanından başlaması durumunda akma yüzeyine dik sütunlar oluşur (Şekil 2). Ancak yüzeysel suların, lavın üzerindeki çatlaklardan içeri sızması durumunda daha hızlı soğuma gerçekleşir ve bu durumda çeşitli yönlerde ve eğimde düzensiz sütunlar meydana gelir (Şekil 2). Lav kütlesi ne kadar homojen olursa, çatlaklar ve prizmalar da o kadar düzgün olur.

MEZRA BAZALT SÜTUNLARI

Mezra bazalt sütunları, Karacadağ’ın ilk oluşmaya başladığı dönemde,  Günümüzden yaklaşık 10 Milyon yıl önce (Üst Miyosen-Pliyosen) fay hatları ve çeşitli lav çıkış merkezlerinden çıkan lavların çevreye akması birikerek adeta lav gölleri veya kalın lav örtüleri  oluşturması ve sonrasında soğuması ile oluşmuştur. Söz konusu lav örtüsü hem alttan ve hem de atmosferle temas eden üst yüzeyi boyunca hızla soğumaya başlar.   Lav örtüsünün alt ve üst yüzeylerinde başlayan soğuma zamanla lav kütlesinin iç kısımlarına doğru devam eder. Bu soğuma lav kütlesinde hacim azalmasına, hacim azalması da lav kütlesinde gerilme, daralma ve büzülmelere sebep olur.  Bu durum başlangıçta, lav akıntıları üzerinde altıgen (heksagonal) tipte çatlak sistemlerinin gelişmesi ve zamanla bu çatlakların derinlere doğru uzanması şeklinde gerçekleşir. Sonuçta birbirine kenetlenmiş altıgen biçiminde bazalt sütunları oluşur. 

Soğumaya bağlı büzülme ve daralmaların lav kütlesinin merkezi kısmında başlaması çevreye doğru eşit bir şekilde yayılması altıgen biçiminde sütunların oluşumunu sağlamıştır.  Söz konusu sütun yapısı birçok volkanik kayaçta görülebilir. Ancak karakteristik sütun yapıları genellikle bazaltlar üzerinde görülür.  Yapılan bilimsel çalışmalar, altıgen biçiminde bazalt sütunlarının genellikle aynı kalınlıkta veya aynı jeokimyasalbileşime sahip lav akıntıları içerisinde geliştiğini ortaya koymuştur.    

Bazalt sütunlarının görüldüğü alan kırmızı ile işaretlenmiştir.